Ons afweersysteem beschermt ons in de eerste plaats tegen microbiële indringers en de ziektes die ze veroorzaken, maar het zorgt er ook voor dat kankercellen die spontaan ontstaan, geëlimineerd worden en geen kans krijgen om tot tumoren uit te groeien. Een afweerreactie verloopt zoals een muziekstuk: de cellen van het afweersysteem en de signalen die ze uitzenden om elkaar en andere lichaamscellen aan te sturen, zijn zoals instrumenten die een perfect samenspel vormen. Het eindresultaat van een geslaagd concert is de eliminatie van de microbiële indringer of de kankercel en het herstel van de gezondheid.
Als bepaalde immuuncellen ontbreken of slecht functioneren, kunnen afweerreacties te zwak zijn of zelfs achterwege blijven. Dan zijn we bijzonder vatbaar voor infecties en kanker. Als afweerreacties daarentegen te sterk zijn of ongepast op gang komen tegen onschuldige prikkels of lichaamseigen cellen, kunnen ernstige en dikwijls chronische gezondheidsproblemen ontstaan. Voorbeelden zijn auto-immuunziektes zoals reumatoïde artritis, de ziekte van Crohn, multiple sclerosis en psoriasis.
De voorbije decennia is onze kennis van het afweersysteem sterk toegenomen. Over de cellen van het immuunstelsel, de signalen die ze uitsturen en het verloop van het afweerproces hebben we veel bijgeleerd. Op basis daarvan zijn nieuwe behandelingen ontwikkeld die het verloop van sommige aandoeningen kunnen afremmen en de klachten kunnen verminderen. Maar over het ontstaan van veel chronische ‘immuun-gemedieerde’ ziektes en over de rol van het afweersysteem bij het ontstaan en het verloop van kanker schiet onze kennis tekort. Het blijft uitkijken naar doeltreffende methodes om die aandoeningen te voorkomen, vroegtijdig op te sporen en (hopelijk ooit) definitief te genezen.
De ontdekking van ‘regelknoppen van immuuncellen’, dit jaar bekroond met de Nobelprijs voor Geneeskunde, resulteerde in nieuwe therapieën voor moeilijk behandelbare kankers. Dat illustreert hoe noodzakelijk verder onderzoek naar de basismechanismes van het afweersysteem, de werking en regeling ervan en de interactie met andere organen en systemen is. Nieuwe technologieën die toelaten om nog meer in detail onderzoek te doen (zoals deep sequencing en single cell-analyse in de context van DNA-analyse), doorbraken in beeldvormingstechnieken en structurele biologie, en innoverende benaderingen zoals systeembiologie (de wetenschap die biologische systemen zoals cellen bestudeert) openen perspectieven om tot betere inzichten te komen over de regeling en ontregeling van het immuunsysteem. Multidisciplinair onderzoek waarbij immunologen, genetici, biochemici en bio-informatici samenwerken kan zorgen voor belangrijke doorbraken in de vroege diagnose en behandeling van aandoeningen die nu nog moeilijk te behandelen of zelfs ongeneeslijk zijn.