Het is een hele uitdaging om nieuwe geneesmiddelen te ontdekken en te ontwikkelen. Daar zijn verschillende redenen voor.
Ten eerste moeten nieuwe geneesmiddelen beter zijn dan de beschikbare medicijnen. Dat is zoals het verbreken van een hardlooprecord: in het begin wordt er veel vooruitgang geboekt, maar gaandeweg kost het steeds meer moeite om steeds kleinere verbeteringen te realiseren.
Ten tweede zijn de ‘makkelijke’ geneesmiddelen voor eenvoudige ziekten al gevonden. Vandaag zoeken we vooral medicijnen voor complexere ziektebeelden, en het ontdekken en ontwikkelen daarvan is een moeizaam proces. We kunnen intussen heel wat ziektes behandelen, maar vaak nog niet genezen. Een typisch voorbeeld is het inspuiten van insuline bij diabetespatiënten: die behandeling kan hun leven redden, maar het neemt de ziekte niet weg.
Ten derde maken onderzoekers vandaag steeds meer geneesmiddelen voor steeds kleinere patiëntengroepen. Zo zijn er nu aparte behandelingen voor specifieke subtypes van kanker. De ontwikkeling van zulke gespecialiseerde geneesmiddelen is een pak moeilijker en duurder.
Tot slot hebben we doorheen de jaren veel meer kennis verzameld over bijwerkingen. We passen daarbij het voorzorgsprincipe toe: als een kandidaat-geneesmiddel er ook maar een klein beetje verdacht uitziet, moet het weg. Waar we vijftig jaar geleden pakweg tien op de honderd kandidaat-geneesmiddelen afkeurden, is dat vandaag ongeveer 99 procent. Door de lat – terecht – steeds hoger te leggen op het vlak van veiligheid en efficiëntie, wordt het steeds moeilijker om nog geschikte geneesmiddelen over te houden. En zelfs dan is er geen waterdichte garantie dat het geneesmiddel bij massaal gebruik geen onverwachte bijwerkingen zal geven bij bepaalde patiënten.
Dankzij de vooruitgang in wetenschap en techniek is de ontwikkeling van geneesmiddelen enorm verbeterd en kunnen bijwerkingen zoveel mogelijk vermeden worden. We kunnen vandaag veel meer en sneller testen, met kleinere hoeveelheden werken en de werking van geneesmiddelen tot op het niveau van de atomen zichtbaar maken. Dat onderzoek is bij uitstek multidisciplinair: apothekers, chemici, wiskundigen, biologen, fysici, artsen, toxicologen, informatici, ingenieurs en andere deskundigen van universiteiten, bedrijven, overheidsinstellingen en andere gezondheidsinstanties werken allemaal samen.
We proberen voortdurend om het gebruik van proefdieren te verminderen. Waar mogelijk worden ze vervangen door proefbuistesten, worden er minder dieren gebruikt en worden de onderzoeken efficiënter gemaakt. Dat noemen we het 3V-principe: vervangen, verminderen en verfijnen. De aandacht voor het welzijn van het dier staat centraal. Ondanks alle inspanningen kan het gebruik van proefdieren helaas niet volledig vermeden worden. Vanwege wetenschappelijke beperkingen, maar ook omdat overheden opleggen om elk kandidaat-geneesmiddel op een minimumaantal proefdieren te testen. Daarna volgt nog een lange en dure evaluatieperiode bij de mens. De uitgebreide procedure zorgt ervoor dat de ontwikkeling van een geneesmiddel in Europa gemiddeld 12,5 jaar duurt en ongeveer 1,25 miljard euro kost.
Dankzij de continue optimalisatie van het farmaceutische onderzoeks- en ontwikkelingsproces kunnen we, ondanks de bovenstaande uitdagingen, elk jaar een dertigtal nieuwe geneesmiddelen ten dienste van patiënten stellen. Het proces is evenwel complexer en duurder geworden.