Terug naar overzicht categorieën

Voedselproductie

Duurzaam veilig gezond en betaalbaar voedsel voor iedereen: een utopie?

De uitdaging

Volgens de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens heeft iedereen recht op voldoende gezond en veilig voedsel. Landbouw, tuinbouw en visserij vervullen die basisbehoefte. Maar ze zijn bij uitstek afhankelijk van de natuurlijke omgeving en het klimaat en hebben er tegelijk een grote impact op.

Diverse facetten spelen een rol in het voorzien van voldoende, veilig, gezond en betaalbaar voedsel. De groeiende wereldbevolking en de toenemende vraag naar voornamelijk dierlijke producten wereldwijd vergen een hogere productie die begrensd wordt door de klimaatverandering en een leefomgeving die steeds meer onder druk staat. Bovendien dwingen dieetgerelateerde ziektes als obesitas, diabetes en hart- en vaataandoeningen – de belangrijkste oorzaken van sterfte wereldwijd – zowel producenten als consumenten om zich aan te passen aan de nieuwe realiteit. Andere aandachtspunten zijn: duurzame landbouwproductie en voedingsindustrie, wijzigende dieetvoorkeuren, fluctuaties in de wereldmarktprijzen voor grondstoffen en voeding, de internationale handel, voedselverliezen, de machtsconcentratie in de voedselketen en de toenemende ongelijkheid tussen rijk en arm, zowel in Vlaanderen als wereldwijd. Voedselvoorziening is dus meer dan alleen productie, in de landbouw, tuinbouw en visserij. De uitdagingen overstijgen de voedselproductie en zijn tegelijk technisch, ecologisch, economisch en sociaal van aard.

Hoe pakken we dit aan?

Omdat de uitdagingen zo groot en divers zijn, is een samenwerking tussen verschillende domeinen in de maatschappij noodzakelijk om tot effectieve oplossingen te komen voor het voedselvraagstuk. Wetenschappers uit verschillende disciplines moeten op zoek gaan naar meer duurzame productiemethoden en gezondere voedingspatronen. Daarbij moeten ze onder meer rekening houden met de verscheidenheid aan landbouwproductiesystemen, dierenwelzijn, biodiversiteit, cultuur, nutritionele waarde en de lokale draagkracht van het ecosysteem. Het is bovendien belangrijk om een integrale afweging te maken van de duurzaamheid en ook aandacht te hebben voor niet-meetbare aspecten die zowel ecologisch als sociologisch van aard zijn. Dat kan niet zonder burgers, milieuverenigingen, middenveldorganisaties ... te betrekken.

Voeding is zo alledaags en zo nood-zakelijk dat de verandering in kleine stappen moet gebeuren, te beginnen bij bewustmaking en bewustwording. Het is noodzakelijk dat wij geleidelijk aan onze eetgewoonten veranderen, zowel om onze gezondheid te verbeteren als om het milieu minder te belasten. Voedselveiligheid is een sleutelfactor die verzekerd moet worden.

Er zijn verschillende scenario’s mogelijk voor de omslag naar duurzame voeding, met aan de ene kant hoogtechnologische ontwikkelingen in onze voedingsproductie en consumptie (digitalisering, big data, precisielandbouw, apps en testen voor gepersonaliseerde voeding), en aan de andere kant de lokale voedselproductie op kleine schaal met zogenaamde prosumenten (de consument die zelf produceert). Het is zinvol om op beide pistes in te zetten.

We zullen een balans moeten vinden tussen voldoende betaalbaar voedsel voorzien en voedselverliezen vermijden. Ons voedselsysteem is mondiaal, en kent daardoor heel specifieke uitdagingen. Voedselzekerheid krijgt bij ons vermoedelijk een andere invulling dan in het Zuiden. Onze manier van consumeren werkt vaak ontwrichtend voor kleine, lokale gemeenschappen waar (uit noodzaak) cash crops (gewassen als grondstof voor de industrie) worden verkozen boven voedingsgewassen voor de lokale markt. Omdat voeding en grondstoffen voor voedselproductie verhandeld worden op de wereldmarkt en onderworpen zijn aan internationale handelsafspraken, dragen politici hier een grote verantwoordelijkheid. Ook de consument kan zijn steentje bijdragen door bewuster te consumeren en voedselverlies zoveel mogelijk te beperken. Dat kan, op voorwaarde dat hij voldoende geïnformeerd is over de verschillende aspecten van gezonde, duurzame voeding en daardoor beter de consequenties van zijn keuzes kan inschatten.

Een belangrijke rol is weggelegd voor educatie en technologie. Iedereen zou moeten inzien dat er alternatieven zijn die voor mens en milieu te verkiezen zijn. Een mogelijke beleidsmaatregel is om nutritioneel rijke en duurzaam geproduceerde voeding te bevoordelen, en de milieukosten en gezondheidskosten te verrekenen in de prijs van producten en diensten. Hoe effectief die maatregel zou zijn, moet nog nader bestudeerd worden.