Om de natuur in stand te houden en iedereen op aarde een duurzaam leven te geven, moeten er op onze planeet onder meer voldoende grondstoffen, water en voedsel zijn. Er is nood aan landbouwgrond, grasland, bos, bebouwde grond enzovoort, bijvoorbeeld om voedsel te kweken, maar ook om energie op te wekken en CO2 op te slaan. Als je de oppervlakte van de aarde die we daarvoor nodig hebben vergelijkt met de oppervlakte die beschikbaar is, worden we helaas met de neus op de feiten gedrukt: we hebben de grens overschreden. Sinds 1970, toen er zo’n 3,7 miljard mensen op de aardbol rondliepen, zijn we met te veel op deze planeet.
Een alternatieve manier om de draagkracht van de aarde te berekenen, vertrekt vanuit de totale energie aanwezig op aarde: welk deel van de energie van de zon die de aarde bereikt, is na aftrek van de energie noodzakelijk voor natuurlijke processen en voor het in stand houden van de natuur nog beschikbaar voor de mens om in leven te blijven en een duurzame samenleving in te richten.
Overbevolking en grondstofschaarste verhogen de kans op conflicten. En ondertussen leidt ook de klimaatverandering tot nieuwe uitdagingen: hoe voorkomen we dat de temperatuur verder stijgt? Hoe gaan we om met ontwikkelingen zoals extreme droogte, verlies aan biodiversiteit en erosie, die onder andere een impact hebben op de voedselproductie? Daarnaast moeten we rekening houden met de grote ongelijkheid tussen het welvarende Westen en het arme Zuiden, de ongelijkheid in historische schuld, de inrichting van de verschillende samenlevingen op aarde, oorlog en conflict, voedselonzekerheid, economische en sociale ongelijkheid binnen een maatschappij …
Overbevolking stelt zowel wetenschappers als beleidsmakers voor uitdagingen. Die moeten we benaderen op een multidisciplinaire en systematische manier, wat vandaag nog niet het geval is. Om duurzame (voedsel)productie af te stemmen op duurzame consumptie is er nood aan samenwerking tussen biologische, ecologische, sociale, technologische en economische wetenschappen. De uitdagingen aanpakken met betrekking tot sociale processen, de inrichting van de maatschappij, conflicten enzovoort veronderstelt op zijn beurt een intensieve samenwerking tussen cultuurhistorisch onderzoek, ruimtelijke ordening en sociale wetenschappen (sociologie, antropologie, economie). Door de breedte van het probleem is ook een gedegen communicatiestrategie nodig tussen wetenschap en beleid, die kritisch is, ethisch en gericht op de lange termijn. En – niet te vergeten – omdat er grote regionale verschillen meespelen die hun oorsprong vinden in het verleden, moet er een dialoog tot stand komen tussen Noord en Zuid. Die kan als basis dienen voor een gezamenlijke langetermijnstrategie.