Ruim een kwart van alle Belgen krijgt kanker voor zijn 75ste verjaardag. Kanker is dan ook de tweede doodsoorzaak in ons land en is een van de ziektes met de grootste impact op levenskwaliteit, sociaal netwerk, gezondheidszorg en economie. Bij kanker beginnen onze eigen lichaamscellen zich ongecontroleerd te delen. De ziekte ontstaat door foutjes in ons DNA. Die foutjes kunnen aangeboren zijn, maar ze ontstaan vaak ook toevallig in een specifiek orgaan tijdens het proces van DNA-replicatie of door blootstelling aan schadelijke stoffen (sigarettenrook, uv-licht van de zon, straling ...). Kanker kan in nagenoeg elk orgaan ontstaan en is dus eigenlijk een verzameling van meer dan tweehonderd ziektes. De meest voorkomende kankers zijn borstkanker, prostaatkanker, longkanker en dikkedarmkanker.
Ondanks aanzienlijke vorderingen in het kankeronderzoek en de kankerzorg, komt kanker steeds vaker voor. Dat komt deels door de bevolkingsgroei en door een betere opsporing, maar vooral omdat we steeds ouder worden en kanker hoofdzakelijk een ouderdomsziekte is. De toegenomen blootstelling aan schadelijke stoffen en onze zittende levensstijl spelen wellicht ook een rol.
Om kanker in te dijken moeten we de ziekte beter voorkomen, opsporen en behandelen. Omdat kanker een erg complexe ziekte is, met veel verschijningsvormen en ontstaansmechanismen, moeten wetenschappers bovendien een zo gedetailleerd mogelijk beeld krijgen van wat er precies gebeurt als cellen zich beginnen op te stapelen tot een tumor. De allernieuwste technologieën (single cell-technologie) en gesofisticeerde apparatuur maken het mogelijk om tumoren te onderzoeken tot op het moleculaire niveau van de individuele cel. Vervolgens zijn verschillende expertises nodig om de massa gegevens (big data) die dat onderzoek oplevert correct te interpreteren.
Om kanker beter te voorkomen moeten onderzoekers omgevings- en andere factoren die kunnen bijdragen tot de ontwikkeling van kanker beter in kaart brengen. Communicatie en sensibilisering van de bevolking vormen daarbij een belangrijke uitdaging. Hoewel iedereen weet dat roken kanker veroorzaakt, blijft één op de vier Vlamingen roken. Het is daarom belangrijk om testen te ontwikkelen die nauwkeuriger kunnen voorspellen wie het gevoeligst is voor bepaalde schadelijke stoffen, zodat we meer individueel aan preventie kunnen doen.
Voor de opsporing van kanker is de uitdaging om eenvoudige, goedkope en mensvriendelijke diagnostische tests te ontwikkelen die kanker zo vroeg mogelijk aan het licht brengen, wanneer de genezingskans het grootst is. Beeldvormingstechnieken en bloedtesten waarbij een kleine prik volstaat om zoveel mogelijk kankertypes op te sporen, moeten verder geoptimaliseerd worden. De nieuwste technologieën moeten hier gecombineerd worden met inzichten over de biologische processen die aan de basis liggen van kanker.
Om kanker uiteindelijk doeltreffend te behandelen, werken wetenschappers aan behandelingen die zo gericht mogelijk kankerweefsel vernietigen met zo weinig mogelijk neveneffecten. Robotchirurgie, protontherapie, doelwittherapie en immuuntherapie (waarbij het eigen afweersysteem ingeschakeld wordt om kanker van binnenuit te bestrijden) zijn enkele belangrijke ontwikkelingen. Omdat er veel verschillende foutjes in het DNA mogelijk zijn, waardoor elke tumor eigenlijk verschillend is, hebben we nood aan een grote batterij behandelingsmethoden, zoveel mogelijk op maat van de patiënt. Die aanpak maakt behandelingen doorgaans erg duur. Ook ontsnappen tumoren vaak aan deze behandelingen doordat er makkelijk nieuwe foutjes in het DNA gemaakt kunnen worden, waarna cellen met die nieuwe foutjes verder uitgroeien. De uitdaging bestaat erin om therapieën langer en voor meer patiënten te doen werken, bijvoorbeeld door verschillende therapieën te combineren en aan te passen wanneer de kanker ontsnapt.
Intense samenwerking tussen artsen en onderzoekers in gespecialiseerde kankerinstituten met een goed functionerende onderzoekslijn van patiënt naar labo en terug naar de patiënt, is essentieel om al deze ontwikkelingen te versnellen. Meer dan ooit moeten alle betrokken actoren (overheden, patiëntenorganisaties, kankerverenigingen, de bedrijfswereld, de brede maatschappij …) durven investeren in doorgedreven kankeronderzoek, om de allernieuwste inzichten te vertalen naar een betere controle van kanker en zo mensenlevens te redden. Tegelijk is er een belangrijke rol weggelegd voor elk van ons: het is aan de mensen zelf om gekende risicofactoren, zoals roken, te vermijden.