De moderne samenleving is gericht op verandering en ontwikkeling. Ze kijkt naar de toekomst, maar wordt elke morgen wakker in de wereld van gisteren, met materiële en immateriële sporen van wat de mensen vroeger gemaakt, bedacht en beslist hebben. Tegelijk is het waar dat in de moderne wereld heel veel producten in een versneld tempo hun functie verliezen, onbruikbaar lijken te worden en verdwijnen. Dat geldt niet alleen voor gebruiksvoorwerpen, maar ook voor meubelen en auto’s, machines en infrastructuur, en meer en meer ook voor gebouwen. Dingen worden vandaag opzettelijk gefabriceerd met een beperkte levensduur, om vervangen te worden door vernieuwde en verbeterde ‘soortgenoten’. Dat creëert niet alleen grote hoeveelheden afval en afbraak (en veroorzaakt dus ecologische problemen), maar vernietigt ook de ‘hechtingspunten’ (plaatsen, gebouwen, sporen…) voor de individuele en collectieve herinnering.
In de jaren 1970 kwam er een tegenreactie op gang, gericht op het ‘behoud’ van materieel erfgoed en op monumentenzorg. Dat breidde zich snel uit tot landschapsbescherming, bescherming van dorps- en stadsgezichten en behoud van industrieel erfgoed. Maar ook het roerend erfgoed zoals archieven, boeken, kunstwerken, foto’s, films, muziek … won aan belang als bron van collectieve herinnering en culturele identiteit. Net als het immaterieel erfgoed in de vorm van verhalen, dialecten, feesten, processies, culinaire tradities, liederen ...
Intussen is het belang van monumentenzorg duidelijk en focussen we op het bewaren en zelfs restaureren van wat er nog overblijft. Maar net omdat er veel (recent) erfgoed is, rijst de vraag wat we moeten aanvangen met die monumenten die wel oud maar niet historisch zijn en hun functie verloren hebben. Het probleem stelt zich het meest acuut en zichtbaar voor religieuze en industriële gebouwen: fabrieken en voornamelijk kerken die leeg staan en hun functie verliezen.
Is onze omgang met erfgoed aangepast aan de noden van nu? Een inclusieve benadering, die de verworvenheden binnen monumentenzorg verbreedt naar een meer dynamische omgang met cultureel erfgoed in ruime zin, kan de focus op meer temporele diepte én ruimte in de omgang met het verleden realiseren. Vanwege de functie die erfgoed in onze publieke ruimte én in ons collectief geheugen bekleedt, moet er in de eerste plaats een publiek gesprek op gang worden gebracht. De uiteenlopende visies en noden die in zo’n debat aan bod komen, kunnen de nodige input en dynamiek geven aan het erfgoedonderzoek.
Binnen dat onderzoek moeten we de cultuurhistorische waarde van monumenten, historische gebouwen, artefacten, tradities ... bestuderen in samenhang met de actuele omgeving. Op basis daarvan kunnen we nieuwe onderzoekslijnen uitzetten, maar ook de vertaalslag maken naar fundamenteel onderzoek via interdisciplinaire samenwerking (tussen archeologen, geografen, architectuurhistorici, historici en ontwerpers). Wat bijvoorbeeld met het erfgoedbeleid en erfgoedbescherming in tijden van internationaal conflict?
Tot slot kan er in het onderwijs sterker ingezet worden op erfgoededucatie. Het doel is om erfgoedwetenschappers op te leiden die vanuit deze dynamische omgang met erfgoed en herbestemming hun bijdrage kunnen leveren aan de erfgoedsector en, ruimer, aan ons historisch geheugen.